Czym jest lipodema i jak ją leczyć?
Na pytania odpowiedziała dr Agata Baraniecka-Kłos z NZOZ Kriocentrum.
Czym jest lipodema (obrzęk tłuszczowy)?
Lipodema to przewlekła, postępująca choroba, która charakteryzuje się nieprawidłowym rozmieszczeniem i funkcjonowaniem tkanki podskórnej, głównie tłuszczowej, w obrębie kończyn, obrzękiem (nasilającym się ortostatycznie – po zmianie pozycji z leżącej/siedzącej na stojącą), jak również łatwym powstawaniem siniaków po niewielkich urazach oraz zwiększoną wrażliwością bólową na ucisk. Schorzenie dotyczy prawie wyłącznie kobiet i objawia się głównie na kończynach dolnych, w rzadkich przypadkach obejmuje ramiona, a prawie nigdy nie dotyczy korpusu.
Jakie są stadia choroby?
Chorobę dzieli się na 3 stadia zaawansowania klinicznego:
- Stadium I: skóra jest gładka, tkanka podskórna jest homogenna, ale jej ilość jest zwiększona i pojawia się dyskretne zaburzenie proporcji ciała;
- Stadium II: skóra nierówna, w tkance podskórnej wyczuwalne palpacyjnie guzki, wyraźna dysproporcja proporcji;
- Stadium III: skóra mocno pofałdowana, tkanka podskórna o grubo guzowatej strukturze, tkanka tłuszczowa przybiera formę szpecących zrazików; często pojawiają się dodatkowo objawy ze strony innych narządów jak choćby układu ruchu w postaci zaburzeń chodu i upośledzenie normalnego funkcjonowania.
Więcej informacji o zabiegu
Czy wiadomo, jakie są jej przyczyny?
Niestety przyczyny choroby nie zostały do końca wyjaśnione. Na podstawie badań naukowych postawiono kilka hipotez, mogących tłumaczyć mechanizmy prowadzące do rozwoju objawów obrzęku tłuszczowego, aczkolwiek żadna z nich nie została uznana za jedyną i w pełni udowodnioną. Progresję choroby tłumaczy się trzema podstawowymi mechanizmami, a konkretnie zaburzeniem funkcji układu chłonnego, zaburzeniem funkcjonowania i rozmieszczenia tkanki tłuszczowej oraz nagromadzeniem płynu śródtkankowego. Wpływ na powyższe zjawiska ma wiele czynników, od cytokin prozapalnych, przez poziom metabolizmu, wariacje genetyczne, równowagę hormonalną, po poziom stresu, pochodzenie etniczne, schematy behawioralne i wiele innych. Wiadomo, że choroba ujawnia się i nasila w momentach gwałtownych zmian w homeostazie organizmu kobiety: podczas dojrzewania, w okresie okołociążowym, przy menopauzie, a także zauważono przypadki związane z zażywaniem doustnej antykoncepcji – związek rozwoju lipodemy ze zmianami poziomów hormonów jest obecnie głównym tematem badań nad tą chorobą przez endokrynologów ginekologicznych.
Jak często występuje?
Największym problemem w rozmowie o lipodemii jest brak twardych naukowych faktów. Wynika to z małej liczby badań prowadzonych nad tą chorobą. Jeśli chodzi o częstość występowania tego schorzenia to największe wykonane dotąd badanie epidemiologiczne analizujące stopień rozpowszechnienia obrzęku tłuszczowego w społeczeństwie wykonane przez Földi E & Földi M mówi, że choroba może dotykać od kilkunastu do kilkudziesięciu procent kobiet. Inne badania podają wartości od kilku do nawet 40 procent. W każdym razie nie jest to choroba rzadka i z całą pewnością można założyć, że liczba jej przypadków jest zaniżona, gdyż bardzo często jest niewłaściwie diagnozowana.
Jaki specjalista może zdiagnozować chorobę?
Niestety diagnostyka obrzęku tłuszczowego nie jest łatwa. Bywa bardzo często mylona z otyłością lub obrzękiem chłonnym, przez co pacjentki poddawane są niewłaściwym terapiom, co często powoduje zniechęcenie, frustrację i może przyczyniać się do obniżenia ogólnego nastroju, a nawet depresji. Diagnostyka lipodemy w dużej mierze zależy od doświadczenia lekarza. Nie jest to choroba, o której w szerokim gronie rozmawia się w środowisku lekarskim. Prawda jest taka, że rozpoznanie lipodemy może postawić każdy lekarz, aczkolwiek najczęściej chorobę rozpoznają chirurdzy, do których kierowane są pacjentki z takimi objawami jak ciężkie, obrzmiałe, opuchnięte nogi i podejrzeniem niewydolności żylnej. Niestety na całym świecie kobiety dotknięte lipodemą często wędrują od lekarza do lekarza, szukając właściwej diagnozy i odpowiedniej metody leczenia, czego konsekwencją, w połączeniu ze stale postępującym przebiegiem choroby, jest nasilanie się objawów do tego stopnia, że następuje upośledzenie funkcji układu kostno-stawowego kończyn dolnych oraz możliwości chodzenia, a nawet codziennego funkcjonowania.
Najlepszym miejscem do rozpoznawania lipodemy są specjalizujące się w leczeniu tej jednostki chorobowej ośrodki, gdzie lekarze mają odpowiednie zaplecze, a przede wszystkim doświadczenie w walce z obrzękiem tłuszczowym.
Jakie są zachowawcze metody leczenia?
Niestety leczenie lipodemy to skomplikowany proces wymagający naprawy lub zatrzymania jak największej liczby mechanizmów powodujących pojawienie i nasilanie się objawów. Skutków rozwoju objawów nie da się cofnąć bez bardziej inwazyjnych zabiegów, aczkolwiek stosując pewne metody zachowawcze, można zatrzymać postęp choroby. Pacjentki dotknięte lipodemą muszą przez większość czasu nosić specjalistyczne wyroby uciskowe. Bardzo ważne jest, aby konkretny produkt dobrał doświadczony lekarz, który zaleci odpowiednią siłę ucisku i prawidłowo wybierze rozmiar. Warto w tym miejscu również podkreślić, że obecnie na rynku jest wielu producentów materiałów kompresoterapeutycznych i wyrobów tych nie należy unikać, często wyobrażenie pacjentek na temat wyglądu tzw. „rajstop” czy podkolanówek uciskowych bardzo odbiega od prawdy. Nie są to wyroby szpecące, a tak naprawdę często pozwalają uzyskać bardzo atrakcyjny wygląd nóg.
Jakie są inwazyjne metody leczenia?
Jedyną skuteczną metodą w odwracaniu skutków obrzęku tłuszczowego jest usuwanie nadmiaru tkanki tłuszczowej. Do niedawna, a gdzieniegdzie do dziś w zaawansowanych przypadkach wykonuje się tzw. zabiegi lipotomii, czyli otwarty zabieg chirurgiczny, polegający na wycięciu dużych płatów zmienionej chorobowo tkanki podskórnej. Jednak w obecnych czasach uznaje się takie zabiegi za zbyt inwazyjne i traumatyczne, ponieważ obarczone są one dużym ryzykiem i pozostawiają duże, szpecące blizny. Najnowocześniejsze zdobycze medycyny pozwalają usuwać w sposób selektywny i celowany niechciane nagromadzenia tkanki tłuszczowej bez konieczności wykonywania szerokich nacięć i bez ryzyka uszkodzenia pozostałych, ważnych struktur znajdujących się w obrębie tkanki podskórnej (jak np. naczynia krwionośne i limfatyczne oraz nerwy). Obecnie najlepszą metodą leczenia są nowoczesne zabiegi liposukcji. W niektórych przypadkach, gdy na obrzęk tłuszczowy nakłada się niewydolność żylna, stosuje się również zabiegi flebologiczne jak skleroterapia lub zamykanie naczyń przy użyciu energii RF (fal radiowych), lasera czy klejów tkankowych.
Jakie rodzaje liposukcji najlepiej sprawdzają w leczeniu inwazyjnym?
Najprościej rzecz ujmując najlepsze metody liposukcji to takie, które pozwalają na jak najmniejszą traumatyzację, czyli mechaniczne uszkodzenie tkanek i skóry, dzięki czemu zabiegi są bezpieczne i dają dobre efekty kosmetyczne, a także pozwalają w kontrolowany sposób usunąć duże ilości tłuszczu w krótkim czasie. W zależności od umiejętności i doświadczenia lekarza można wykorzystywać liposukcję przy użyciu wody, drgań mechanicznych, czyli tzw. PAL lub ultradźwięków, czyli tzw. UAL. Szczególnie ta ostatnia zasługuje na słowo komentarza. Charakteryzuje się ona bowiem najlepszą możliwością kontroli stanu tkanki podskórnej i jest najmniej uszkadzająca dla naczyń i nerwów, dlatego jest bardzo bezpieczna i daje mniej powikłań i efektów ubocznych, z jednoczesnym zachowaniem wysokiej efektywności.
Czy po liposukcji może nastąpić nawrót choroby?
Zabiegi liposukcji w leczeniu lipodemy charakteryzują się największą skutecznością i w niektórych przypadkach bardzo spektakularnymi rezultatami. Należy jednak pamiętać, że aby uzyskać trwały efekt i zapobiegać nawrotom choroby trzeba bardzo skrupulatnie stosować się do zaleceń lekarskich, utrzymywać wysoki poziom aktywności fizycznej, stosować zdrową dietę oraz utrzymywać balans metaboliczny organizmu, ale przede wszystkim korzystać codziennie z wyrobów uciskowych, a także z pressoterapii i masaży limfatycznych.
Czy leczenie jest refundowane przez NFZ?
Narodowy Fundusz Zdrowia nie przewidział możliwości leczenia obrzęku tłuszczowego w programie refundacyjnym. Jedyną szansą na leczenie są ośrodki prywatne, najlepiej posiadające doświadczenie w wykonywaniu zabiegów liposukcji oraz procedur flebologicznych.
Jak duża jest w Polsce świadomość występowania choroby?
Niestety zarówno w Polsce, jak i na całym świecie problem lipodemy jest bagatelizowany zarówno przez środowisko lekarskie, jak i przez społeczeństwo. Wielu na pierwszy rzut oka ocenia wygląd kobiet z obrzękiem tłuszczowym i uznaje, że są otyłe, popełniają błędy dietetyczne, zbyt mało się ruszają itd. Pacjentki z lipodemą często spotykają się z ogólnospołeczną stygmatyzacją. W końcu prowadzi to do frustracji i zrezygnowania, przecież jeśli przez wiele lat chodzi się po różnych specjalistach i nikt nie jest w stanie zdiagnozować i wyleczyć problemu (a tak zwykle to wygląda w przypadku chorych dotkniętych obrzękiem tłuszczowym), to w pewnym momencie cierpliwość i nadzieja się kończą. Często dochodzi się do następujących wniosków: „Moja mama miała takie nogi, ja też takie będę mieć” czy też „To taka cecha rodzinna” albo „Taka już moja uroda”. Nic bardziej mylnego! Właśnie do tych pacjentek chcemy dotrzeć z akcją informacyjną. To nie geny, to nie wyrok. To lipodema, choroba jak każda inna. Trzeba ją tylko właściwie zdiagnozować i odpowiednio leczyć, a będzie można cieszyć się absolutną pełnią życia.
