Otoplastyka – techniki zabiegowe i możliwe komplikacje

Dr n. med. Karolina Wójcicka od ponad 15 lat pracuje w Klinice Wójcicki we Wrocławiu, założonej przez profesora Piotra Wójcickiego, gdzie wykonuje zabiegi medycyny estetycznej oraz chirurgii plastycznej, w tym pełny zakres operacji okuloplastycznych (tj. korekcja opadających powiek górnych/ dolnych, skrócenia mięśnia dźwigacza powiek górnych, operacje wywijania i wwijania powiek), a także przeszczepy tłuszczu oraz korektę odstających małżowiny usznych. Od 2016 do 2022 roku pełniła funkcję kierownika Oddziału Chirurgii Plastycznej Kliniki Dermatologii, Wenerologii i Alergologii we Wrocławiu, gdzie przeprowadzała głównie zabiegi chirurgicznego usuwania nowotworów skóry w obrębie głowy i szyi. Wykonuje pełen zakres zabiegów rekonstrukcyjnych w obrębie powiek, nosa, małżowiny usznej i warg. Dzisiaj odpowiada na pytania dotyczące jednego z najczęściej wykonywanych zabiegow chirurgii plastycznej w Polsce i na świecie, czyli plastyki uszu.

Na czym polega zabieg otoplastyki?

Otoplastyka jest to zabieg polegający na korekcie odstających małżowin usznych. Przeprowadza się go najczęściej ze względów estetycznych i polega na wymodelowaniu odstającej części małżowiny i przywróceniu jej anatomicznych proporcji. 

Jakie są wskazania do plastyki uszu?

Odstawanie małżowin usznych jest widoczne i zwykle nie pozostawia wątpliwości. Istnieją jednak parametry, które w sposób bardzo precyzyjny pozwalają ocenić stopień nasilenia wady.  Należą do nich m.in.: 

• kąt czaszkowo-muszlowy (prawidłowo wynosi ok. 90 stopni);
• kąt muszlowo-łódeczkowy (90-120 stopni);
• kąt skroniowo-obrąbkowy (prawidłowo ok. 20 stopni).

Małżowiny uszne są odstające, gdy kąt między czaszką a muszlą (kąt czaszkowo-muszlowy) jest większy od 90 stopni, a pomiędzy górną częścią małżowiny a czaszką, w okolicy skroniowej – większy niż 20 stopni. Zwykle jednak do potwierdzenia rozpoznania odstających małżowiny usznych wystarczy prosty pomiar najmniejszej odległości pomiędzy obrąbkiem małżowiny usznej a czaszką, który jest większy niż 2 cm.

Przyczyną odstawania małżowiny jest najczęściej płaska grobelka z niewykształconą odnogą/odnogami, duża, przerośnięta małżowina lub współistnienie tych wad. Problem może występować obustronnie lub dotyczyć tylko jednego ucha. 

Zabieg najczęściej wykonuje się ze względów estetycznych. Nie można jednak pominąć aspektu psychologicznego. Odstające uszy są często przyczyną kompleksów, a w wieku przedszkolnym i szkolnym przyczyną drwin i napiętnowania ze strony rówieśników. Dlatego, wielu rodziców decyduje się na wykonanie zabiegu u dziecka, przed rozpoczęciem nauki w szkole. Jest to możliwe po ukończeniu 7 roku życia, kiedy małżowina uszna jest już w pełni wykształcona. 

Jakie techniki zabiegowe są stosowane w przypadku odstających uszu? 

Wybór odpowiedniej techniki zabiegowej zależy od przyczyny odstawania małżowiny usznej. W przypadku płaskiej grobelki, niewykształcenia odnogi tylnej i/lub przedniej, operacja polega na przywróceniu małżowinie usznej anatomicznych proporcji. 

Po wycięciu wrzeciona skóry na tylnej powierzchni małżowiny usznej uwidacznia się i przygotowuje chrząstkę, która wymaga wymodelowania. Następnie, delikatnie się ją nacina lub usuwa jej fragment, tak by ostatecznie przy pomocy niewchłanialnych szwów materacowych na nowo ją ukształtować. Ostatnim etapem, jest zszycie rany na skórze. 

U pacjentów z dużą, przerośniętą małżowiną uszną, w celu uzyskania jak najlepszych efektów, można dodatkowo wyciąć fragment  najgłębszej części małżowiny i/lub doszyć ją do mięśnia mostkowo-obojczykowo-sutkowego. 

W przypadku pacjentów z wadami i/lub defektami estetycznymi w obrębie małżowiny usznej, jakie techniki można zastosować?

Wady małżowiny usznej można podzielić na wrodzone lub nabyte, o bardzo różnym stopniu nasilenia. Zakres zabiegu oraz technika operacyjna zależy od rodzaju wady i w każdym przypadku wymaga bardzo dokładnego badania.

W przypadku niewielkich wad wrodzonych, tj. przerośnięty płatek ucha, guzek Darwina, dobre efekty można uzyskać, wykorzystując lokalne techniki płatowe. 

Zaburzenia rozwojowe małżowiny usznej bardzo często jednak dotyczą także jej rusztowania chrzęstnego. Tak jest w przypadku najczęściej występującej wady, tj. odstających małżowin usznych i innych, jak np. ucho zwinięte. U takich pacjentów, celem zabiegu jest takie wymodelowanie chrząstki, by przywrócić małżowinie usznej anatomicznie prawidłowy kształt i wielkość.  

W najcięższych wadach, tj. niewykształcona (anotia) lub szczątkowa małżowina uszna (mikrotia) leczenie rekonstrukcyjne jest złożone i wieloetapowe. Polega na wytworzeniu nowego ucha z wykorzystaniem chrząstki z żebra.

Chirurgicznego zaopatrzenia wymagają także urazy małżowiny usznej np. rozerwanie/naderwanie płatka ucha, a także tunele zniekształcające płatek. 

Jakie mogą być konsekwencje zastosowania nieodpowiedniej techniki zabiegowej?

W zależności od rodzaju zniekształcenia oraz stopnia nasilenia wady małżowiny usznej stosuje się odmienne techniki zabiegowe. W każdym przypadku zabieg powinien być poprzedzony dokładną oceną stanu miejscowego oraz opracowaniem indywidualnego planu zabiegu. Jest to decydujące, by osiągnąć satysfakcjonujący i trwały efekt estetyczny. 

Niewłaściwe zaplanowany zabieg oraz zła technika zabiegowa mogą doprowadzić do wtórnych zniekształceń małżowiny usznej, brzydkich, nieestetycznych, przerośniętych blizn lub – w najlepszym wypadku – do trwałego efektu.

Wtórne deformacje małżowiny usznej, uprzednio już zniekształconej czynią kolejne zabiegi naprawcze jeszcze trudniejszymi, a w niektórych przypadkach nawet niemożliwymi.

Jakich zaleceń powinien przestrzegać pacjent po zabiegu?

Tak jak w przypadku każdego zabiegu chirurgicznego, tak i po korekcje odstających małżowin usznych, uzyskanie oraz utrzymanie się dobrego efektu zależy również od ścisłego stosowania się do zaleceń pozabiegowych.

Są to zalecenia typowe dla zabiegów chirurgicznych polegających na pielęgnacji rany, a następnie blizny pooperacyjnej, a także wynikające ze specyfiki zabiegu otoplastyki. Pamiętać zatem należy o noszeniu opaski uciskowej przez okres min. 4 tygodni oraz ochronie przed urazem. Do aktywności fizycznej można stopniowo wracać po ok. 2 miesięcy po zabiegu.

Szwy zza małżowiny są usuwane na 8-10 dobę od zabiegu.

Jakie powikłania mogą wystąpić w przypadku nieprzestrzegania zaleceń?

Zabieg korekty odstających małżowin usznych jest zabiegiem o bardzo małym ryzyku powikłań. Ryzyko to jednak wzrasta, w przypadku niestosowania się do zaleceń pozabiegowych.  Niedostateczna higiena i pielęgnacja rany pooperacyjnej może skutkować infekcją, przedłużonym gojeniem, a w konsekwencji brzydką, nieestetyczną blizną.  Krwawienie z rany, krwiak są najczęściej skutkiem urazu we wczesnym okresie pozabiegowym, a przedłużone gojenie i długo utrzymujące się obrzęki mogą wynikać ze zbyt szybko podjętej aktywności fizycznej. Ochrona przed urazem jest też bardzo ważna w późniejszym okresie. Bezpośredni uraz operowanego ucha może powodować wtórne zniekształcenie i wymagać ponownej operacji.

Co można zrobić, aby uniknąć powikłań?

Należy ściśle przestrzegać zaleceń pozabiegowych, a w przypadku jakichkolwiek wątpliwości dotyczących gojenia lub komplikacji niezwłocznie skontaktować się z lekarzem, który przeprowadził operację.

Co należy zrobić w przypadku wystąpienia komplikacji? 

Zabieg korekty małżowin usznych jest zabiegiem bardzo małego ryzyka, jednak pomimo profesjonalnie i z najwyższą starannością wykonanego zabiegu oraz stosowania się do zaleceń lekarskich, powikłania mogą wystąpić. Należą do nich: krwiak, krwawienie, infekcja rany pooperacyjnej, przerośnięta blizna.

W takich sytuacjach należy jak najszybciej zgłosić się do lekarza, który wykonał zabieg. Podejmie on najlepsze działanie, które zapewni szybki powrót do prawidłowego gojenia. 

Jakie znieczulenie jest zwykle stosowane podczas tej procedury?

U najmłodszych pacjentów zabieg jest zwykle wykonywany w znieczuleniu ogólnym. U starszych dzieci oraz dorosłych najczęściej jest to znieczulenie miejscowe. W takich sytuacjach zabieg korekty małżowin wykonuje się po wcześniejszym ich znieczuleniu. Pacjent może odczuwać dyskomfort tylko na tym etapie zabiegu, a jest on związany z iniekcją oraz wprowadzeniem środka znieczulającego. Sam zabieg jest już natomiast zupełnie bezbolesny.  

Komfort pozabiegowy zapewnia przyjmowanie leków przeciwbólowych według zaleceń lekarza.         

Czy mogą wystąpić jakieś komplikacje związane ze znieczuleniem?

Zabieg korekty odstających małżowin usznych wykonuje się najczęściej w znieczuleniu miejscowym, które jest bardzo bezpieczne dla pacjenta, a ryzyko powikłań bardzo małe. W przypadku znieczulenia ogólnego u najmłodszych pacjentów konieczna jest dodatkowa kwalifikacja oraz badanie przeprowadzone przez anestezjologa, który czuwa nad bezpieczeństwem małego pacjenta na sali operacyjnej, a także później, już po wybudzeniu.