Toksyna botulinowa (botulina, jad kiełbasiany) to neurotoksyna produkowana przez bakterie Clostridium botulinum (laseczki jadu kiełbasianego), to substancja mająca wiele zastosowań w różnych gałęziach medycyny. Wykorzystuje się ją nie tylko w medycynie estetycznej, w celu wygładzenia i spłycenia zmarszczek czoła, okolicy nosa, zewnętrznych kącików oczu i do redukcji zmarszczek na szyi, ale również w leczeniu nadpotliwości, bruksizmu i migreny.
Według danych Międzynarodowego Towarzystwa Estetycznej Chirurgii Plastycznej (ISAPS) z 2021 roku zabieg wstrzykiwania toksyny botulinowej jest najczęściej wykonywanym na świecie małoinwazyjnym zabiegiem medycyny estetycznej – w 2021 roku na całym świecie wykonano 7 312 616 zabiegów z użyciem tego produktu. Ponadto w ankiecie przeprowadzonej przez Polskie Towarzystwo Medycyny Estetycznej i Anti-Aging (PTMEiAA) aż 87% lekarzy wskazało zabieg z użyciem botuliny jako najczęściej wykonywany zabieg w ich gabinetach.
Pierwsze badania nad toksyną botulinową zostały przeprowadzone przez niemieckiego pisarza i lekarza Justinusa Kernera w 1793 roku i historia jego odkrycia jest dość osobliwa. Po sytym obiedzie urządzonym z okazji ślubu pewnej pary kilkanaście osób zatruło się kiełbasą zakażoną przez bakterie Clostridium botulinum. Stąd nazwa toksyny botulinowej, którą nazywa się także jadem kiełbasianym – botulus po łacinie znaczy „kiełbasa”.
Toksyna botulinowa to typ neurotoksyny, której zbyt duże ilości mogą powodować botulizm, czyli śmiertelną chorobę, która prowadzi do paraliżu mięśni. Z uwagi na dużą toksyczność, pierwsze badania nad tą substancją przeprowadzono w wojskowych laboratoriach w Stanach Zjednoczonych. Jad kiełbasiany do dzisiaj uznawany jest za jedną z najpotężniejszych broni biologicznych na świecie.
W latach 40. XX w. zaczęto studiować inne właściwości toksyny botulinowej i odkryto jej pierwsze zastosowania w medycynie – pierwsze próby przeprowadzone zostały przez okulistów, którzy testowali zastosowanie jadu kiełbasianego w leczeniu zeza. Z biegiem lat, toksyna botulinowa zyskiwała coraz więcej zastosowań i obecnie używa się jej między innymi w leczeniu zaburzeń motorycznych, nadpotliwości, pochwicy, nadczynności pęcherza moczowego czy spastyczności (nieprawidłowe, zwiększone napięcie mięśni). Od lat 90 substancja jest wykorzystywana jest także w medycynie estetycznej, przede wszystkim w celu złagodzenia zmarszczek mimicznych.
Obecnie toksyna botulinowa znajduje najwięcej zastosowań właśnie w medycynie estetycznej – to jedna z najskuteczniejszych substancji w walce ze zmarszczkami, pozwalająca na osiągnięcie widocznych i naturalnych efektów. W Polsce dopuszcza się użycie zarówno toksyny botulinowej A, jak i B, jednak użycie tej pierwszej jest dużo bardziej rozpowszechnione.
Działanie toksyny botulinowej objaśniają specjaliści z Kliniki Ambroziak: wstrzyknięcie jadu kiełbasianego powoduje zahamowanie wydzielania acetylocholiny, czyli neuroprzekaźnika odpowiedzialnego za przewodnictwo impulsów nerwowych do mięśni. Wskutek blokady synaps nerwowo-mięśniowych, dochodzi do okresowego sparaliżowania mięśni, dzięki czemu możliwe jest leczenie bruksizmu, nadpotliwości, napięcia mięśniowego, migren, nadreaktywności pęcherza moczowego, pochwicy, a także wygładzenie zmarszczek.
Istnieją dwa typy zmarszczek:
Botulinę wykorzystuje się najczęściej do korekcji:
Zaleca się minimalnie tydzień przed zabiegiem nie pić alkoholu. Leki antykoagulacyjne, takie jak aspiryna czy też środki przeciwzapalne, powinny być odstawione na dwa tygodnie przed planowanym zabiegiem. Ma to zapobiec powstawaniu krwiaków.
Zabieg przeprowadza się w warunkach ambulatoryjnych. W większości przypadków sama aplikacja toksyny botulinowej trwa jedynie 10-15 minut, a cały zabieg – do 30 minut.
Aplikacja preparatu jest zwykle bezbolesna, dlatego nie wymaga znieczulenia, lekarz może jednak zastosować krioterapię (terapię zimnem) albo zastosować miejscowo preparat znieczulający, aby zmniejszyć dyskomfort pacjenta wywołany ukłuciami. Po zdezynfekowaniu skóry, preparat toksyny botulinowej jest za pomocą cienkiej igły (30G) wstrzykiwany do konkretnego miejsca. Miejsce aplikacji zależy od leczonej dolegliwości. Doświadczony lekarz jest w stanie wyrównać drobne asymetrie twarzy i wygładzić zmarszczki, które zaczynają się tworzyć w rejonie górnej wargi.
Jak twierdzą specjaliści z Art Medical Center w Szczecinie, bezpośrednio po zabiegu i przez kilka dni po nim nie pocierać, nie rozgrzewać miejsc iniekcji, unikać sauny oraz nie wykonywać intensywnych ćwiczeń fizycznych. Należy także unikać ekspozycji na promieniowanie UV. Nie jest jednak konieczne wyłączenie pacjenta z codziennych zajęć – zaraz po zabiegu można wrócić do pracy.
Specjaliści z kliniki medycyny estetycznej Bona Dea podkreślają, że efekty zabiegu z wykorzystaniem toksyny botulinowej nie są natychmiastowe – zaczynają być widoczne i odczuwalne od 3 doby. Po 7-14 dniach efekt jest optymalny. Eksperci, tworzący zespół centrum Veno-Med zapewniają, że efekt utrzymuje się od 4 do 6 miesięcy. Zabieg wykonywany jest nie częściej niż co 3 miesiące, najlepiej co 6-8 miesięcy. Wynik terapii toksyną botulinową nie jest uzależniony od płci, ponieważ substancja ma takie samo działanie zarówno u kobiet, jak i u mężczyzn.
W nielicznych przypadkach może się zdarzyć, że aplikacja toksyny nie przyniesie rezultatów. Niska dawka toksyny lub niewłaściwa technika aplikacji może być tego przyczyną.
Ponadto, u niektórych pacjentów mogą w krwi występować przeciwciała, które zostały wytworzone na skutek kontaktu z małymi dawkami jadu kiełbasianego. Znane są też przypadki powstania przeciwciał przy zbyt częstej aplikacji. W tych sytuacjach może pomóc zastosowanie innych typów toksyny.
Zaletą tej techniki w porównaniu z innymi metodami jest z całą pewnością mała inwazyjność zabiegu, a co za tym idzie krótka lista przeciwwskazań. ISAPS informuje, że do tej pory nie zarejestrowano przypadków wystąpienia poważnych działań niepożądanych u pacjentów.
Podsumujmy zatem krótko największe zalety zabiegów z wykorzystaniem toksyny botulinowej:
Toksyna botulinowa uznawana jest za bezpieczną substancję, a dawka używana podczas terapii różnych schorzeń jest wielokrotnie mniejsza od dawki trującej dla człowieka. Botulina z powodzeniem wykorzystywana w medycynie od ponad 20 lat i sam zabieg z jej użyciem jest minimalnie inwazyjny, dlatego też lista przeciwwskazań do jego wykonania nie jest długa.
Bezwzględnym przeciwwskazaniem do wykonania zabiegu toksyną botulinową jest ciąża i okres laktacji. Niektóre choroby układu nerwowego, takie jak np. choroba Erba-Goldflama (łac. Myasthenia gravis) czy alergie na składniki preparatu lub też zaburzenia krzepliwości krwi są przeciwwskazaniem do wykonania zabiegu. Botulinowe iniekcje nie mogą być także aplikowane do miejsc ze stanem zapalnym. Ponadto lekarz powinien wiedzieć, jakie leki przyjmuje pacjent. Przyjmowanie antybiotyków lub leków przeciwarytmicznych może dyskwalifikować pacjenta. Zabiegowi mogą się podać pacjenci w wieku 18-65 lat.
Wybór odpowiedniego specjalisty jest kluczowy dla osiągnięcia satysfakcjonujących efektów zabiegu. Niezwykle ważne w relacji pacjent-lekarz jest zaufanie, dlatego dobrze wykorzystaj pierwszą wizytę u specjalisty i zadaj mu wszystkie krążące Ci po głowie pytania – w ten sposób pozbędziesz się wątpliwości i w dniu zabiegu będziesz spokojny/a.
Specjaliści z krakowskiej kliniki Bona Dea przypominają, że toksyna botoulinowa jest lekiem i zabieg z jej wykorzystaniem może wykonywać jedynie lekarz lub stomatolog, który przeszedł odpowiednie szkolenie. Przestrzegają także przed udaniem się na zabieg do osoby, która nie ma uprawnień do wykonywania zawodu lekarza i wykonuje zabiegi nie w gabinecie, a w domu.
Według raportu ISAPS z 2021 roku pacjenci, którzy najczęściej decydują się na wstrzyknięcie toksyny botulinowej, mają od 35 do 50 lat, co wskazuje na to, że zainteresowanie tym zabiegiem rośnie po osiągnięciu 30 roku życia.
Mimo że botulina jest szczególnie popularna wśród kobiet, w ostatnich latach wzrasta liczba mężczyzn, którzy decydują się na ten zabieg, aby zachować młody wygląd twarzy.
Co kieruje kobietami i mężczyznami, którzy decydują się na ten zabieg? Czym różnią się ich oczekiwania w stosunku do zabiegu?
Z biegiem lat zastosowanie jadu kiełbasianego rozszerzało się na inne dziedziny. Jad kiełbasiany jest szczególnie przydatny w leczeniu takich dolegliwości jak nadpotliwość (hiperhydroza) i bruksizm.
Aby krótko opisać zastosowanie toksyny botulinowej w leczeniu tych dolegliwości, skorzystaliśmy z wiedzy lek. med. Ewy Rybickiej, lekarza medycyny estetycznej z wieloletnim doświadczeniem:
Botulina jest stosowana także u pacjentów zmagających się z migrenami. W tym przypadku zabieg powinien być wykonywany przez neurologa po odpowiedniej kwalifikacji pacjenta. Zespół Centrum Chirurgii Plastycznej i Medycyny Estetycznej UniEstetica Centrum szczegółowo objaśnia, na czym polega ta metoda leczenia migren oraz jakie są jej rezultaty.
W trakcie zabiegu podaje się dawki toksyny w ściśle ustalone miejsca na głowie wg schematu PREMPT w co najmniej 31 punktów:
Pierwsze 3 zabiegi podania toksyny botulinowej wykonuje się co 12 tygodni. Kolejny zabieg jest wykonywany przy ponownym wystąpieniu bólów głowy, jednak nie wcześniej niż po 3 miesiącach. Po zabiegu pacjent może od razu wrócić do codziennych obowiązków. Zabieg jest całkowicie bezpieczny.
Leczenie jest skuteczne u około 70% chorych. U około 50% pacjentów dochodzi do ustąpienia bólów głowy, a u pozostałych do znacznego zmniejszenia liczby dni w miesiącu z bólem głowy oraz zmniejszenia natężenia bólu.
AMC Medical Center (data nieznana). Toksyna botulinowa. Dostępny: http://www.artmedicalcenter.eu/.... [dostęp: 05.03.2020]
Bona dea (data nieznana). Azzalure/Botox – toksyna botulinowa typu A (zmarszczki mimiczne, leczenie nadpotliwości, migreny, depresji, bruksizm). Dostępny: https://bonadea-krakow.net.pl/oferta.... [dostęp: 05.03.2020]
Estetica Nova (data nieznana). Toksyna botulinowa. Dostępny: https://esteticanova.com.pl/zabieg.... [dostęp: 05.03.2020]
Klinika Ambroziak (data nieznana). Toksyna botulinowa. Dostępny: https://klinikaambroziak.pl/zabiegi/toksyna-botulinowa. [dostęp: 05.03.2020]
Medestetis (data nieznana). Iniekcja toksyny botulinowej. Dostępny: https://www.medestetis.pl/zabiegi/iniekcja-toksyna-botulinowa-botoks-botox-azzalure/. [dostęp: 05.03.2020]
Veno-Med (data nieznana). Toksyna botulinowa. Dostępny: https://veno-med.pl.... [dostęp: 05.03.2020]