Wszystko, co warto wiedzieć o wazektomii
Wazektomia jest jedną z metod męskiej antykoncepcji, polegającą na trwałym przerwaniu ciągłości nasieniowodów tzn. struktur, które w warunkach normalnych odpowiadają za transport plemników z jąder do nasienia trafiającego do cewki moczowej. Jego efektem jest wytrysk nasienia, w którym brakuje plemników mogących doprowadzić do zapłodnienia komórki jajowej. O ile w USA wykonuje się rocznie ok. 0,5 mln tego typu zabiegów i decyduje się na nie ok. 11% małżeństw, o tyle w Polsce w dalszym ciągu wazektomia jest uznawana za temat tabu. Jednak polscy lekarze, którzy wykonują tego typu zabiegi, z każdym rokiem obserwują coraz większą ilość mężczyzn oraz par decydujących się na tego rodzaju antykoncepcję – najczęściej rezygnując ze stosowanej przez kobietę antykoncepcji hormonalnej, która nierzadko związana jest z licznymi objawami niepożądanymi takimi jak: suchość pochwy, obniżenie libido czy powikłania zakrzepowo-zatorowe, mogące potencjalnie zagrażać zdrowiu partnerki.
Wazektomia jest zabiegiem przeznaczonym dla osób pełnoletnich, które nie chcą mieć już więcej dzieci lub w ogóle ich nie planują. W USA, gdzie podejście do kwestii męskiej antykoncepcji jest bardziej liberalne, na zabieg często decydują się nawet osoby poniżej 30 r.ż., nieposiadające potomstwa. Takie jednak osoby obarczone są aż 12-krotnie większym ryzykiem pojawienia się chęci posiadania swoich dzieci w późniejszym czasie. W takiej sytuacji możliwy jest zabieg odwrócenia wazektomii (związany z wysokim kosztem oraz obniżającą się skutecznością wraz z upływem czasu) lub wykonanie zapłodnienia in-vitro, podczas którego wykorzystuje się nasienie zamrożone przed wazektomią lub pobrane później, bezpośrednio z jąder (taka metoda wymaga jednak stymulacji hormonalnej i zabiegowego pobrania komórek jajowych od kobiety). Dlatego tak ważna jest wcześniejsza rozmowa z lekarzem, który ma wykonać zabieg. Pacjent musi być świadomy m.in. istnienia innych form antykoncepcji oraz ryzyka wystąpienia powikłań. Wśród medycznych wskazań do wykonania zabiegu wymienia się chorobę partnerki, w przypadku której ciąża niesie ze sobą zagrożenie jej życia lub zdrowia, wady genetyczne jednego z partnerów, które może odziedziczyć ich potomstwo, jak również bardzo częste, nawracające epizody ostrego zapalenia najądrzy.
Mężczyźni decydujący się na wazektomię muszą wiedzieć, że nie wpływa ona na zmniejszenie objętości czy też zmianę konsystencji nasienia, nie wpływa negatywnie na libido, erekcję oraz jakość i siłę orgazmu, jak również nie powoduje trwałych negatywnych skutków zdrowotnych. Wazektomia nie wpływa też na zmniejszenie ryzyka zakażenia chorobami przenoszonymi drogami płciowymi, dlatego w dalszym ciągu konieczne jest stosowanie ochrony w przypadku, w którym pacjent nie ma stałej partnerki seksualnej lub prowadzi ryzykowną aktywność seksualną.
Skuteczność wazektomii szacuje się na ok. 99,9% i jest ona uzależniona od zastosowanej metody przerwania ciągłości nasieniowodów. W badaniach podsumowujących wyniki klasycznej wazektomii szacuje się, że ryzyko wtórnej kanalizacji zdarzało się u jednego na 2000 pacjentów, tzn. mimo wyniku badania nasienia potwierdzającego skuteczność zabiegu, po jakimś czasie dochodziło do ponownego pojawienia się plemników w spermie. Nie obserwuje się tego natomiast u pacjentów, u których wykonano wazektomię z zastosowaniem interpozycji powięziowej (oddzielenie końców przeciętych nasieniowodów osłonkami powrózka nasiennego za pomocą tytanowego klipsa lub szwy wchłanialnego) oraz elektrokauteryzacji końców przeciętych nasieniowodów (wysokotemperaturowe podgrzanie wewnętrznego światła nasieniowodu na długości ok. 1 cm), czyli manewrów gwarantujących niemal pełną skuteczność zabiegu. Dlatego też jednoczesne zastosowanie obu tych metod jest obecnie zalecane przez Europejskie Towarzystwo Urologiczne (EAU).
Dodatkowo celem minimalizowania ryzyka powikłań w postaci krwiaka moszny, zakażenia rany oraz przewlekłego bólu jądra zaleca się wykonywanie wazektomii bez skalpela (ang. no-scalpel vasectomy) przez pojedynczy dostęp na skórze moszny, techniki opracowanej w 1974 roku. W metodzie tej zamiast nacięcia skóry dochodzi do jej tępego rozpreparowania, dzięki czemu unika się niezamierzonego uszkodzenia struktur leżących na drodze do nasieniowodu. Często, dzięki zastosowaniu bezigłowego iniektora ciśnieniowego, przy pomocy którego aplikowany jest środek znieczulający, możliwe jest wykonanie zabiegu bez użycia igły i strzykawki – tak wykonany zabieg nosi nazwę wazektomii bez igły i skalpela (ang. no-needle no-scalpel vasectomy). Dla większości pacjentów jedyny dyskomfort odczuwany w trakcie takiego zabiegu związany jest z momentem podania znieczulenia – dalszy jego przebieg pozbawiony jest już jakiegokolwiek bólu. Wielu lekarzy końce przeciętych nasieniowodów idących od strony jądra pozostawia otwarte i wyprowadza je poza powrózek nasienny, co ma na celu ograniczenie najbardziej przykrego dla mężczyzny powikłania, jakim jest przewlekły ból jądra. Ponieważ po wazektomii jądra nie przestają produkować plemników, dlatego wypływają one przez pozostawiony otwarty koniec nasieniowodu, w 97% tworząc tzw. ziarniniaka nasiennego, czyli lokalne nagromadzenie komórek układu odpornościowego, które „trawią” plemniki, zapewniając tym samym stałą cyrkulację białek oraz innych substancji. Niektórzy kombinację wszystkich wymienionych wyżej metod nazywają tzw. metodą kanadyjską.
Wazektomia jest zabiegiem wykonywanym przez specjalistę i asystujących, trwającym zwykle ok. 15-40 minut, wykonywanym w znieczuleniu miejscowym przy użyciu 1-2% lignokainy podawanej za pomocą iniekcji lub bezigłowego iniektora ciśnieniowego. W przypadku wysoko położonej moszny czasami konieczne jest wykonanie zabiegu przez dwa 7-10 mm boczne otwarcia skóry moszny, zamiast jednego położonego centralnie na granicy skóry moszny i prącia. Czas zabiegu uzależniony jest od warunków anatomicznych pacjenta oraz tego, jak łatwo udaje się oddzielić nasieniowody od pozostałych elementów powrózka nasiennego za pomocą tzw. techniki trzech palców (ang. three-finger technique). Rany po zabiegu zwykle nie zamyka się szwem, wykorzystując do tego naturalną zdolność skóry moszny do kurczenia się dzięki obecności w jej ścianie tzw. błony kurczliwej (łac. tunica dartos). Zabiegi te wykonują zwykle urolodzy i androlodzy, którzy chirurgią męskich narządów płciowych zajmują się na co dzień. Co ciekawe w Polsce spotkać można również grupę ginekologów wykonujących tego typu zabiegi.
Należy pamiętać o tym, że wazektomia nie powoduje natychmiastowego braku plemników w nasieniu, dlatego do czasu wykonania badania ogólnego nasienia (tzw. spermiogramu) potwierdzającego skuteczność zabiegu, należy stosować inną formę antykoncepcji. Wynika to z tego, że plemniki nagromadzone przed zabiegiem, w męskich narządach płciowych mają bardzo dobre warunki do życia, przez co kontrolne badanie nasienia zaleca się po minimum 20 ejakulacjach (tzw. wytryskach) i upływie 8-12 tygodni. Skuteczność zabiegów potwierdza azoospermia (tzw. brak obecności plemników w nasieniu) oraz nekrospermia (<100000 nieruchomych plemników w nasieniu). W przypadku nieosiągnięcia azoospermii lub nekrospermii ponowne badanie powinno powtórzyć się po upływie kolejnych 6-12 tygodni. Z niepowodzeniem wazektomii i konieczności jej powtórzenia mamy do czynienia, jeśli w nasieniu ruchome plemniki obecne są po upływie 6 miesięcy od dnia zabiegu. Wiele klinik zapewnia swoim pacjentom wykonanie ewentualnego ponownego zabiegu wazektomii bez żadnych dodatkowych kosztów.
Ponieważ wazektomia należy do zabiegów tzw. „małej chirurgii”, sam proces przygotowania do zabiegu jest nieskomplikowany. Ze względu na trwałość, z jaką związana jest wazektomia, w przypadku jakichkolwiek wątpliwości zaleca się wcześniejszą wizytę u lekarza mającego wykonać zabieg. Oczywiście podczas takiej wizyty mile widziana jest stała partnerka mężczyzny, decydującego się na zabieg. Wiele klinik koszt takiej wizyty uwzględnia w całkowitym, końcowym koszcie zabiegu, wahającym się zwykle w granicach 1900-3500 zł. Zaleca się, żeby kilka dni przed zabiegiem ogolić skórę moszny i okolicy łonowej, natomiast w dniu zabiegu rano należy wziąć prysznic oraz założyć obcisłą bieliznę. Jako że zabieg wykonywany jest w znieczuleniu miejscowym, należy wcześniej zjeść lekki posiłek, co wyraźnie zmniejsza stres związany z procedurą. Tak jak przed jakimkolwiek innym zabiegiem bardzo ważne jest, żeby kilka dni przed zabiegiem unikać zażywania leków wpływających negatywnie na krzepnięcie krwi np. kwas acetylosalicylowy (aspiryna), klopidogrel, acenokomarol, warfaryna, pradaxa, xarelto itp.
Po zabiegu pacjent powinien wrócić do domu i nie organizować już tego dnia niczego poza odpoczynkiem. Jeśli pacjent na przed sobą długą drogę powrotną zaleca się, żeby odbył ją wraz z osobą towarzyszącą. Ponieważ czas działania leku znieczulającego użytego podczas zabiegu upływa po ok. 1-2 godzinach, dlatego zaleca się, żeby krótko po zabiegu zażyć pierwszą dawkę leku przeciwbólowego, stosowanego następnie przez kilka kolejnych dni (m.in. ibuprofen, ketoprofen, deksketoprofen, paracetamol, pyralgina). Dzień po zabiegu pacjent może chodzić i jeździć samochodem bez żadnych ograniczeń. Pojawiające się u większości pacjentów uczucie ciężkości i tkliwości jąder ustępuje przeważnie na przestrzeni kolejnych kilku tygodni. Ponieważ moszna należy do okolic obfitujących w potencjalnie patogenną florę bakteryjną, pacjentom zaleca się codzienny prysznic, osuszanie skóry papierowym ręcznikiem i naklejaniem jednorazowych plastrów na ranę, do czasu aż nie ulegnie ona zamknięciu. Przez okres pierwszego tygodnia po przeprowadzonej wazektomii pacjent powinien nosić obcisłą bieliznę, unikać większej aktywności fizycznej i spożywania alkoholu oraz zachować abstynencję seksualną (sporadycznie u niektórych pacjentów w pierwszych kilku ejakulacjach może pojawić się niewielka domieszka krwi). Natomiast po upływie tygodnia pacjentom zaleca się wzmożoną aktywność seksualną, tak żeby przed kontrolnym badaniem nasienia wykonanym 8-12 tygodni po zabiegu, było co najmniej 20 ejakulacji. Po zabiegu zwykle nie pozostawia się szwów, dlatego wizyta kontrolna nie jest konieczna. Niemniej należy skontaktować się z lekarzem, jeśli z rany sączy się ropna treść o brzydkim zapachu, a w mosznie zgromadziła się duża ilość skrzepów krwi. Natomiast zupełnie normalna jest niewielka zmiana zabarwienia skóry moszny (fioletowa, niebieska lub czarna) oraz obrzęk w okolicy wykonanego zabiegu.
Więcej informacji o zabiegu