O chirurgii plastycznej

Panie Profesorze, co to jest chirurgia plastyczna?

Termin „chirurgia plastyczna” pochodzi od greckiego słowa plastikós oznaczającego „modelowanie, kształtowanie” i został po raz pierwszy użyty przez Pierre’a Josepha Desaulta w 1798 roku dla określenia specjalności zajmującej się modelowaniem tkanek. Stosowany sporadycznie przez chirurgów w XIX wieku, został rozpropagowany przez Johna Staige’a Davisa w 1919 roku w publikacji „Plastic surgery – its principles and practice”. Zakres działania chirurgii plastycznej obejmuje korekcje zniekształceń oraz odtwarzanie struktur anatomicznych i przywracanie funkcji narządów uszkodzonych w wyniku urazów, procesów chorobowych bądź wad wrodzonych. Działem chirurgii plastycznej jest chirurgia estetyczna, która zajmuje się korygowaniem kształtu zewnętrznych struktur ciała oraz usuwaniem zewnętrznych oznak starzenia się. 

Chirurgia plastyczna wywodzi się z chirurgii ogólnej, a jej początków można się doszukiwać już w VII wieku p.n.e. W tym właśnie okresie Suśruta jako pierwszy opisał rekonstrukcję nosa przy użyciu płata z czoła. Początkowo operacje wykonywane były przez kapłanów hinduskich, a później przez garncarzy z kasty Koomas. Do Europy informacje o sposobie odtwarzania nosów dotarły prawdopodobnie za pośrednictwem kupców arabskich utrzymujących kontakty z krajami basenu Morza Śródziemnego. W XV wieku na Sycylii podobne operacje wykonywali członkowie rodziny Branca. Za twórcę nowoczesnej chirurgii plastycznej jako samodzielnej dyscypliny zabiegowej uważa się Nowozelandczyka Sir Harolda Gilliesa. Swoje olbrzymie doświadczenie zdobył on, między innymi organizując oddziały zabiegowe w szpitalach wojskowych funkcjonujących w czasie obu wojen światowych. Opracował on i opisał wiele technik operacyjnych (zwłaszcza o charakterze rekonstrukcyjnym) stosowanych podczas zabiegów operacyjnych – głównie w obrębie głowy i szyi.

Jaką rolę w dzisiejszym pojmowaniu estetyki ludzkiego ciała pełni chirurgia estetyczna?

Zgrabna sylwetka, kształtny nos czy piersi, mniejsza blizna, a nade wszystko młodszy wygląd dla wielu osób są warunkami dobrego samopoczucia. Niekiedy defekt estetyczny wiąże się z problemami zdrowotnym i to nie tylko o charakterze psychologicznym. Przerost piersi może być przyczyną zniekształceń kręgosłupa, przepukliny tłuszczowe i zwiotczenie skóry powiek – zaburzeń okulistycznych, a otyłość – licznych schorzeń ogólnoustrojowych. Jednak w większości przypadków celem zabiegów z zakresu chirurgii estetycznej jest poprawa wyglądu, co dla wielu pacjentów oznacza wyższą samoocenę i komfort psychiczny, a co za tym idzie lepszą jakość życia. 

Nie wszystkie problemy, zwłaszcza jeśli chodzi o usuwanie oznak starzenia, muszą być korygowane przy użyciu skalpela. Niektóre zmarszczki na twarzy mogą być ostrzykiwane przy użyciu preparatów jadu kiełbasianego lub niwelowane przy zastosowaniu wypełniaczy. Z dobrym skutkiem nadmierne owłosienie czy powierzchowne łagodne zmiany przerostowe na skórze mogą być usuwane przy użyciu wyspecjalizowanych urządzeń laserowych. Jednak w większości przypadków nic nie zastąpi zabiegu operacyjnego. Poprawianie natury, zmiana kształtu, wielkości czy usytuowania poszczególnych struktur, czy narządów wymaga dużej wiedzy, wyszkolenia i doświadczenia chirurgicznego oraz wyobraźni. Postępowanie z tkankami musi być atraumatyczne, a także precyzyjne i zaplanowane. Pacjent, który nie akceptuje garbatego nosa, przerośniętych piersi, czy zwiotczałej skóry twarzy nie zgodzi się również na zły wynik operacji – krzywy nos czy asymetrię piersi lub twarzy. Prezentowane niekiedy opinie, że operacja kosmetyczna to coś powierzchownego, mało istotnego, ale ładnego są głęboko nieprawdziwe. Wydaje się, że właśnie w tej dziedzinie zasada „primum non nocere” ma szczególne znaczenie. Efekt takiej operacji może przysporzyć wiele radości, a nawet dać szczęście, lub przeciwnie, być powodem zniechęcenia lub depresji. Operacje takie powinny być wykonywane w renomowanych klinikach i gabinetach prywatnych prowadzonych przez doświadczonych chirurgów plastyków.

Czym charakteryzuje się chirurgia wad wrodzonych i jakie daje możliwości pacjentom z takimi wadami?

Wady rozwojowe powstają na skutek genów przekazywanych rodzinnie lub na skutek mutacji genetycznych, które zachodzą we wczesnym okresie rozwojowym. Dotyczyć one mogą wszystkich narządów i występować w różnym nasileniu. Szczególne znaczenia ze względów epidemiologicznych, medycznych i społecznych w tej grupie chorób mają wady wrodzone głowy i szyi. 

Najliczniejszą grupą stanowią rozszczepy wargi i podniebienia. Co roku w Polsce rodzi się około 800 do 1000 dzieci z tą wadą. Już w okresie niemowlęcym zeszywana jest warga, a kilka miesięcy później podniebienie. Pozwala to na przywrócenie dziecku normalnego wyglądu i podstawowych funkcji życiowych. Odtworzenie ciągłości poszczególnych struktur umożliwia prawidłowe oddychanie, przyjmowanie pokarmów i artykulację. Od prawidłowo wykonanych operacji naprawczych w decydującym stopniu zależy przyszłość tych pacjentów – integracja w środowisku szkolnym, a w dalszym etapie powodzenie w życiu osobistym, a nawet, na co zwracają uwagę sami pacjenci, także zawodowym.

Klinika Chirurgii Plastycznej w Polanicy Zdroju jest jednym z nielicznych ośrodków, gdzie leczone są dzieci z najcięższymi wadami czaszki, tj. przedwczesnym zarośnięciem szwów czaszkowych. Z uwagi na stale narastające ciśnienie śródczaszkowe już w pierwszych miesiącach życia dziecka może dojść do uszkodzenia mózgu, padaczki, ślepoty, a nawet zagrożenia życia. Operacja powiększenia czaszki (kranioplastyka) powinna być wykonywana niezwłocznie po ustaleniu rozpoznania, najlepiej przed ukończeniem 8 miesiąca życia. Dużym problemem medycznym jest leczenie dzieci z niedorozwojami kości twarzoczaszki. W wielu zespołach chorobowych hypoplasia żuchwy i nieprawidłowości anatomiczne w obrębie nasogardzieli są przyczyną groźnych dla życia bezdechów nocnych.

Dla wielu osób chirurgia rekonstrukcyjna jest jedyną szansą na normalne życie. Czym zajmuje się chirurgia rekonstrukcyjna?

Obie wojny światowe pozostawiły po sobie nie tylko zagładę milinów ludzi, ogrom zniszczeń materialnych, ale także trwałe kalectwo niespotykanej w historii liczby poszkodowanych. Okoliczności te stanowiły najsilniejszy impuls stymulującym rozwój chirurgii rekonstrukcyjnej. Tak, myślę, że dla wielu osób chirurgia plastyczna stwarza szanse na powrót do normalnego życia. Dotyczy to wielkiej liczby chorych z ciężkimi obrażeniami, do jakich dochodzi głównie na skutek wypadków komunikacyjnych, pacjentów z rozległymi zniekształceniami pooparzeniowymi, a przede wszystkim chorych onkologicznych. Stałe udoskonalanie technik operacyjnych, a zwłaszcza mikrochirurgicznych pozwala na przenoszenie kompleksów tkankowych z odległych okolic ciała i odtwarzanie tym sposobem utraconych struktur ciała.  

Oczywiście, metody te, choć niedoskonałe, pozwalają na poprawę wyglądu i funkcji jak w przypadku braku piersi, nosa czy ręki, ale często w ogóle umożliwiają egzystencję u chorych, którzy utracili tkanki na głowie, na klace piersiowej czy ponad jamą brzuszną. Bardzo realne jest, że w najbliższej przyszłości nasze możliwości rozszerzą się o coraz szersze wykorzystywanie przeszczepów od zmarłych dawców. Pod względem chirurgicznym jesteśmy przygotowani na przenoszenie rąk, kończyn dolnych czy nawet twarzy. Istotną kwestią jest postęp w zakresie badań immunologicznych, gdyż pacjenci zmuszeni są do stosowania leków do końca życia. Zmniejszenie negatywnych skutków immunosupresji będzie wielkim przełomem w tym zakresie. Oczywiście na naszym gruncie konieczne jest wypracowanie odpowiednich procedur i edukacja społeczeństwa, ale są to zagadnienia raczej o charakterze ekonomicznym i psychologicznym, a nie medycznym.